Για πολλά χρόνια στην Ελλάδα συζητούσαμε για το φαινόμενο της αστυφιλίας, για την Ελληνική επαρχία που σταδιακά αποψιλωνόταν από νέους ανθρώπους, για ένα εσωτερικό «μεταναστευτικό» κύμα ανθρώπων που κινούνταν προς τα δύο – τρία μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας αναζητώντας δουλειά και καλύτερη τύχη, εγκαταλείποντας τις πατρογονικές εστίες, δημιουργώντας χωριά – φαντάσματα σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Αρκετά πριν το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής κρίσης σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο, είχαν αρχίσει να διαφαίνονται σημάδια αντιστροφής αυτού του κλίματος.
Η αγορά εργασίας από τις αρχές του 2000, στα μεγάλα αστικά κέντρα, είχε κορεστεί, ειδικά σε θέσεις εργασίας πτυχιούχων που προέρχονταν από τις λεγόμενες Σχολές «υψηλής ζήτησης». Ταυτόχρονα, είχαν διαφανεί και τα πρώτα σημάδια «ζουγκλοποίησης» στους χώρους δουλειάς με τους περισσότερους εργοδότες σχεδόν να «διαφημίζουν» το ότι προσέφεραν τον βασικό μισθό και ασφάλιση στο ΙΚΑ, δηλαδή τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους. Γνωστές ήταν επίσης και οι σιωπηρές είτε «ατομικές» συμβάσεις με χαμηλότερους μισθούς, είτε οι επίσης σιωπηρές συμβάσεις «οικειοθελούς» υποβάθμισης του εργαζομένου σε «υπάλληλο γραφείου» προκειμένου να δουλεύει μεν σε θέση των τυπικών (συνήθως υψηλών) προσόντων του, αλλά να αμείβεται ουσιαστικά ως «γραμματειακή υποστήριξη».
Κάπως έτσι είδαμε σε χωριά εγκαταλειμμένα όπως η Ελάτη, στην Αρκαδία, να εμφανίζεται και πάλι κινητικότητα, μισογκρεμισμένα σπίτια να ανακαινίζονται και τους πρώτους νέους να επιστρέφουν στους τόπους τους με διαψευσμένο το «όνειρο των Αθηνών». Δεν ήταν πολλοί, ήταν αρκετοί όμως για να αναδειχθεί η επιστροφή ως διέξοδος αν τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά.
Και ύστερα ήρθε η κρίση, η οποία και παραμένει με μια βασική ιδιαιτερότητα. Οι επιπτώσεις των οικονομικών κρίσεων συνήθως στην επαρχία εκδηλώνονται αργότερα απ’ ότι στα μεγάλα αστικά κέντρα. Έτσι έγινε και στην Ελλάδα. Για παράδειγμα στην Κορινθία είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν όλοι οι δείκτες με κυριότερο αυτόν της ανεργίας χειροτέρευσαν μεταξύ των ετών 2013 και 2014. Ακόμη και ο κατασκευαστικός τομέας που από το 2009 μέχρι σήμερα έχει χάσει πανελλαδικά το 80 % του προϊόντος του, στην επαρχία άρχισε να πέφτει ραγδαία αρκετά αργότερα.
Θα περίμενε κανείς τα παραπάνω να προδιέγραφαν μια «καταδικαστική» εικόνα για την Ελληνική επαρχία για το μέλλον, όμως πιστεύω ότι ισχύει ακριβώς το αντίθετο, γι’ αυτό και παρότι τα πράγματα παραμένουν εξαιρετικά δύσκολα, πολλοί άνθρωποι επιστρέφουν στην επαρχία και θα επιστρέψουν ακόμα περισσότεροι.
Η Ελληνική επαρχία έχει τη μεγάλη της ευκαιρία για πολλούς λόγους. Θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω ορισμένους από αυτούς. Στο μεγαλύτερο ποσοστό οι επαρχιακές περιοχές της Ελλάδας έχουν πολύ μεγάλα περιθώρια βελτίωσης των υποδομών τους. Από τα ψηφιακά δίκτυα (Wi-Fi, οπτικές ίνες, υπηρεσίες ΤΠΕ) μέχρι τους οδικούς, σιδηροδρομικούς, ακτοπλοϊκούς άξονες, υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις που σε ένα εθνικό πλάνο ανάπτυξης αναπόφευκτα θα βελτιωθούν. Ο πρωτογενής τομέας με χαμηλό βαθμό αξιοποίησης αναμένει νέους να τον εκμεταλλευτούν προσφέροντας ευκαιρίες. Σε επίπεδο υπηρεσιών η ψηφιακή οικονομία, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές, η διάχυση των social media στην επιχειρηματικότητα, η εκμετάλλευση των ΤΠΕ παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα και μόνο ανοδικά μπορούν να κινηθούν. Το γενικότερο περιβάλλον δραστηριοποίησης κρατιέται σε σχετικά ήρεμα επίπεδα χωρίς φαινόμενα συγκρούσεων και «ταξικών» αντεγκλήσεων.
Δείτε ακόμα και την περίπτωση της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Στα Πανεπιστήμια και στα ΤΕΙ της επαρχίας σπάνια θα συναντήσει κανείς χαμένα εξάμηνα λόγω καταλήψεων, κατεστραμμένες υποδομές από ομάδες με «κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα». Ακόμα και οι ροές παράνομων μεταναστών δείχνουν οριακά να αντιμετωπίζονται λόγω κυρίως των αγροτικών εργασιών.
Και ένα παράδειγμα επί του πρακτέου. Το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, ένα νέο σχετικά τμήμα που ανήκει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και εδρεύει στην Κόρινθο, το καλοκαίρι θα διοργανώσει το 2ο Καλοκαιρινό του Σχολείο στο Κιάτο, τον ερχόμενο Δεκέμβριο θα διοργανώσει το 2ο Επιστημονικό του Συνέδριο στο Λουτράκι, διεξάγει 3 Μεταπτυχιακά Προγράμματα και σύντομα θα ανακηρύξει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κ. Προκόπη Παυλόπουλο σε επίτιμο Διδάκτορά του. Η ακαδημαϊκή διαδικασία διεξάγεται απρόσκοπτα και με συνεχώς βελτιούμενο επίπεδο με τη βεβαίωση και εξωτερικής αξιολόγησης. Η εικόνα είναι αντίστοιχη σε πολλά Τριτοβάθμια Ιδρύματα της επαρχίας.
Η Ευρώπη μιλά για το «τριπλό έλικα ανάπτυξης», τη συνεργασία Ακαδημαϊκών πυρήνων – Αγοράς – Κυβέρνησης στο πλαίσιο μιας αναπτυξιακής πολιτικής. Η Ελληνική επαρχία μπορεί να αποτελέσει το ιδανικό πεδίο εφαρμογής. Γι’ αυτό και έχει μπροστά της τη μεγάλη ευκαιρία της.
*****
Ο Βασίλης Μπαλάφας είναι Τεχνολόγος Πληροφορικής και Δικτύων, με μεταπτυχιακά στις Επικοινωνίες Δεδομένων και τις Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτικές
Το άρθρο δημοσιεύτηκε την Κυριακή 26 Απριλίου 2015 στην κυριακάτικη "Kontranews", στη σελίδα 11.
Ρεπορτάζ του δημοσιογράφου Τρύφωνα Καραβούλια στην εφημερίδα "ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΟΡΙΝΘΟΥ", σχετικά με το Συνέδριο που διοργάνωσε στην Κόρινθο, στο Επιμελητήριο
Κορινθίας, η ΔΑΠ-ΝΔΦΚ Κορίνθου με θέμα «Εθνικές και Ευρωπαϊκές εξελίξεις
στον αστερισμό της κρίσης: Αναζητώντας διεξόδους και προοπτικές» στις 31/3 και 1/4/2015.
Γράφει ο Τρύφωνας Καραβούλιας :
Το Πανεπιστήμιο «βγαίνει» στη κοινωνία. Με αυτή τη σκέψη η ΔΑΠ ΝΔΦΚ Κορίνθου διοργάνωσε μαζί με το τμήμα πολιτικής επιστήμης και κοινωνικών σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου συνέδριο με θέμα: «Εθνικές και Ευρωπαϊκές εξελίξεις στον αστερισμό της κρίσης: Αναζητώντας διεξόδους και προοπτικές». Το συνέδριο ήταν διήμερο και πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 31 Μαρτίου και την Τετάρτη 1 Απριλίου στην αίθουσα εκδηλώσεων του Επιμελητηρίου Κορινθίας.
Στην τρίτη θεματική ενότητα του συνεδρίου "Κρίση στην Ευρωζώνη: ευκαιρία για νέους μηχανισμούς που θα ενισχύσουν την ευρωπαϊκή Συνοχή και Αλληλεγγύη" μίλησαν η κ.Ρόδη Κράτσα, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κων/νος Καραμανλής, ο κ.Παντελής Σκλιάς, Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, η κ.Άννα Μισέλ Ασημακοπούλου, Βουλευτής ΝΔ Β' Αθηνών, ο κ.Πύρρος Παπαδημητρίου, αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και ο κ.Βασίλειος Μπαλάφας, Τεχνολόγος Πληροφορικής και Δικτύων.
Την Τετάρτη το συνέδριο ολοκληρώθηκε και στα πλαίσια της τέταρτης θεματικής ενότητας μίλησαν: ο κ.Ευάγγελος Αντώναρος για την αυξημένη σημασία της Πολυδιάστατης Εξωτερικής Πολιτικής την εποχή της κρίσης, η κ.Βικτωρία Πιστικού για την Οικονομική Αλληλεξάρτηση και Εθνική Ασφάλεια, αναφερόμενη στην περίπτωση Ελλάδας - Τουρκίας και τέλος ο κ.Νικηφόρος Παπαχριστόπουλος για τις Ελληνοτουρκικές Σχέσεις.
Μιλήσαμε με τον κ. Βασίλη Μπαλάφα ο οποίος ήταν και ένας εκ των ομιλητών του συνεδρίου. Ο κ. Μπαλάφας είπε πως όλοι οι αξιόλογοι ομιλητές συμφώνησαν πως τα πράγματα αλλάζουν στην Ευρώπη και πρέπει να αλλάξει και η χώρα μας.
Όσον αφορά τη διασύνδεση του Πανεπιστημίου με την κοινωνία είναι κάτι που πρέπει να γίνει ώστε η κοινωνία να μπορέσει να εκμεταλλευτεί τις γνώσεις των ανθρώπων της ακαδημαϊκής κοινότητας και από την άλλη πλευρά οι φοιτητές μπορούν να εξασκηθούν δημιουργώντας μελέτες όχι σαν ασκήσεις επί χάρτου αλλά για τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.
Μπαλάφας Βασίλης: Το συνέδριο έγινε από τη ΔΑΠ ΝΔΦΚ και από το Πανεπιστήμιο Κορίνθου, το τμήμα πολιτικής επιστήμης και διεθνών σχέσεων. Το θέμα και η συζήτηση είχε να κάνει με όσα συμβαίνουν γύρω μας.
Ήταν μία πολύ ωραία προσπάθεια. Είναι πολύ ωραίο να ανοίγεται η ακαδημαϊκή κοινότητα προς την κοινωνία. Γιατί δυστυχώς τόσα χρόνια η ακαδημαϊκή κοινότητα δεν έχει αποκτήσει ένα «δέσιμο» με την τοπική κοινωνία και έχει διαφανεί ότι η ακαδημαϊκή κοινότητα επιζητεί αυτό το δέσιμο, αλλά όχι η κοινωνία και κυρίως οι Αρχές της.
Πρέπει να καταλάβουν και οι τοπικές Αρχές ότι είναι πολύ σημαντικό να συνεργαστούν με την ακαδημαϊκή κοινότητα γιατί πέρα από τα υπόλοιπα που μπορεί να μας προσφέρει η ακαδημαϊκή κοινότητα, το νέο ΕΣΠΑ απαιτεί μελέτες από πανεπιστήμια για κάθε επόμενη
χρηματοδότηση. Πρέπει να υπάρχει έγκριση από την τοπική Αρχή, σύμφωνη γνώμη της τοπικής κοινωνίας και πανεπιστημιακές μελέτες. Έτσι στο επόμενο χρονικό διάστημα θα δείτε πολλές απεντάξεις έργων που δεν θα πληρούν αυτό το κριτήριο της μελέτης από πανεπιστήμιο.
Δημοσιογράφος: Ποια ήταν τα συμπεράσματα του συνεδρίου;
Μπαλάφας: Το συνέδριο κινήθηκε στους άξονες που αφορούν τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα, τις αλλαγές θεσμών στην ΕΕ που πρέπει να γίνουν, το συνταγματικό πλαίσιο της χώρας μας και τέλος η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας.
Η είδηση που βγήκε είναι ότι ο πρόεδρος της δημοκρατίας θα ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και ότι το επόμενο συνέδριο θα γίνει τον χειμώνα στο Λουτράκι. Καταλαβαίνετε ότι τα περιφερειακά πανεπιστήμια κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή με τα διάφορα προγράμματα συγχωνεύσεων. Η ανακήρυξη του προέδρου της δημοκρατίας σε επίτιμο διδάκτορα θωρακίζει το Πανεπιστήμιό μας. Οι γενικότερες διαπιστώσεις του συνεδρίου ήταν ότι μέχρι εδώ τα πράγματα δεν έχουν πάει καλά. Πρέπει να γίνουν πολλές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα. Δεν είναι δουλειά ενός συνεδρίου να βρει τι ακριβώς αλλά σίγουρα δίνει τον τόνο στο τι πρέπει να αλλάξει, όπως η δημόσια διοίκηση, η βιομηχανική διάρθρωση κ.λπ.
Η κρίση έφερε ανησυχία σε όλους τους πολίτες της ΕΕ. Το ευρωπαϊκό όραμα έχει θολώσει και δεν είναι το ίδιο με τις αρχές του 2000 που μιλούσαμε για ευημερία, κοινό νόμισμα κ.λπ.
«Η κακή οικονομική μας πολιτική είναι «καμπανάκι» για την εξωτερική μας πολιτική»
Ο Ευρωσκεπτισκιμός δεν πάει να πει ότι θέλεις να διαλυθεί η Ευρώπη μπορεί να θέλεις να καλυτερέψει. Πρέπει να αλλάξουν θεσμικά εργαλεία στην ΕΕ. Πρέπει να φύγει από το αυστηρό κομμάτι των μέτρων πειθαρχίας και μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής.
Πρέπει να βοηθήσει τους λαούς που έχουν προβλήματα και εμείς για παράδειγμα μπορούμε να «αντιγράψουμε» την Εσθονία που είναι πρωτοπόρος αφού το 15% του ΑΕΠ έρχεται από τις νέες τεχνολογίες, όλη η χώρα έχει 100% δωρεάν wi-fi και μάλιστα το ταχύτερο του κόσμου. Άρα στην Ελλάδα αν θελήσουμε να αυξήσουμε τη συμμετοχή στην οικονομία των νέων τεχνολογιών δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό. Μπορούμε να πάρουμε τις καλές πρακτικές της Εσθονίας. Αυτό σημαίνει Ενωμένη Ευρώπη.
Και δεν μπορούμε να έχουμε ένα «κοστούμι» και να προσπαθούμε να το «φοράμε» σε όλες τις χώρες και να «κόβουμε» για να ταιριάξει. Ήδη έχουν αρχίσει να έχουν προβλήματα οικονομικά και οι χώρες του βορρά. Τι θα κάνουμε; Θα κόψουμε πάλι; Πρέπει λοιπόν να προσθέτουμε αξία και όχι να αφαιρούμε.
Άλλο συμπέρασμα ήταν πως η κακή οικονομική μας πολιτική είναι «καμπανάκι» για την εξωτερική μας πολιτική. Διότι δεν μπορείς να έχεις ισχυρή εξωτερική πολιτική όταν είσαι εξαθλιωμένος οικονομικά και ο συνομιλητής σου το γνωρίζει. Αυτά είναι τα συμπεράσματα.
Πιστεύω επίσης πως ήταν πολύ σημαντικό που νέοι άνθρωποι συζήτησαν αυτά τα θέματα. Επίσης γι’ αυτούς τους μελλοντικούς ακαδημαϊκούς πολίτες το να συμμετέχουν σε ένα τέτοιο συνέδριο είναι γι’ αυτούς μία πολύ καλή εξάσκηση. Και δεν παίζει ρόλο που το συνέδριο οργανώθηκε από μία κομματική παράταξη. Εξάλλου τα θέματα και η συζήτηση δεν είχε να κάνει ούτε κατά διάνοια με το κόμμα. Γιατί διάφοροι έγραψαν ότι η κομματική νεολαία έκανε συνέδριο, αλλά δεν είναι έτσι. Υπάρχουν άνθρωποι που γράφουν χωρίς να παραστούν για να ακούσουν τι λέγεται ή ακόμη χωρίς να ρωτήσουν τι ειπώθηκε.
Από τις αρχές της δεκαετίας η οικονομία της Ελλάδας αποτελεί διεθνές
θέμα συζήτησης, εντάσεων και προβληματισμού. Η χώρα βρέθηκε στο μάτι του
κυκλώνα της διεθνούς ειδησεογραφίας με αποκορύφωμα το Μάιο του 2010 και
έκτοτε συνεχίζει να συγκεντρώνει τα φώτα της δημοσιότητας, ιδιαίτερα
όταν επίκειται κάποια συμφωνία στο πλαίσιο του Eurogroup, ή ακόμα και
όταν αναμένονται τα αποτελέσματα μιας αξιολόγησης [1]. Έκτακτα δελτία
και ειδικοί απεσταλμένοι διεθνών τηλεοπτικών δικτύων, νομπελίστες,
διάσημοι οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές, κορυφαίοι πολιτικοί
παράγοντες, εφημερίδες σε κάθε άκρη της γης ασχολούνται με την οικονομία
της Ελλάδας.
Στο εσωτερικό της χώρας ήδη από τις Εθνικές εκλογές του 2009 είχε
διαφανεί ότι το πολιτικό σύστημα έμπαινε συνολικά σε μακρά περίοδο
αναταράξεων και ανασχηματισμού. Έκτοτε, οι παλινωδίες των κομμάτων σε
σχέση με τις βασικές θέσεις που παρουσίαζαν στο εκλογικό σώμα, η
διάψευση των όποιων προεκλογικών εξαγγελιών μετά από κάθε εκλογική
διαδικασία, ακόμα και η σε ζωντανή μετάδοση, τύπου θρίλερ επί τρεις
περίπου ημέρες, αναζήτηση πρωθυπουργού τον Νοέμβριο του 2011, συνιστούν
μερικά μόνο κομμάτια από το χρονικό της δραματικής μεταβολής των
συσχετισμών στο πολιτικό σύστημα. Για να καταλήξουμε στις αρχές του 2015
πια, σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά να επισημαίνεται η Ελλάδα ως η
χώρα που πέρασε πρώτη στην Ευρώπη τον Ρουβίκωνα προς την Αριστερά [2].
Προς την αντι-λιτότητα όπως γράφουν οι ψυχραιμότεροι και περισσότερο
γνώστες της ελληνικής πραγματικότητας, προς αυτό που αποκαλούν «radical
left» εκείνοι που αναλύουν τον ΣΥΡΙΖΑ χωρίς να εμβαθύνουν στην
ανθρωπογεωγραφία και στα πραγματικά πολιτικά συστατικά του μέρη [3].
Ο Μάιος του 2010 οπότε και υπογράφηκε το πρώτο Μνημόνιο από την
κυβέρνηση Παπανδρέου μετά από το δραματικό διάγγελμα του ιδίου στο
Καστελόριζο στις 23 Απριλίου 2010, de facto πια αποτελεί μια
διαχωριστική γραμμή στη χρονολωρίδα μελέτης του ελληνικού πολιτικού
συστήματος [4]. Δεν είναι απλώς ένα ορόσημο που χωρίζει περιόδους.
Επέφερε μια συνολική μεταβολή στον τρόπο που μελετούμε τα πράγματα,
αξιολογούμε τις ηγεσίες, αναψηλαφούμε τις πολιτικές των κομμάτων από την
περίοδο της Μεταπολίτευσης και μετά.
Η θεμελιώδης μεταβολή που επήλθε είναι η άρρηκτη διασύνδεση πολιτικής
και οικονομίας, η διαφοροποίηση του πρίσματος μελέτης, καθώς τίποτα πια
πολιτικό δεν μπορεί να διαφεύγει από την διάσταση της οικονομίας και
αντίστροφα. Η μεταβολή αυτή επιφέρει σημαντικές ανακατατάξεις
αξιολόγησης και μελέτης σε όλες τις πολιτικές περιόδους στην Ελλάδα.
Αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον μελέτης και αναδιαρθρώνει το πρίσμα εξέτασης
με προβολή στο παρελθόν και στο μέλλον.
Το πώς φτάσαμε ως εδώ, το πώς πρέπει να προχωρήσουμε στο μέλλον είναι
ζητήματα που πλέον αποκτούν άλλη οπτική. Συζητάμε, με δυο λόγια, για
την ανάδυση και την πλήρη εδραίωση στο εγχώριο πεδίο της Πολιτικής
Οικονομίας. Σε διεθνές επίπεδο από την δεκαετία του 1970 η Διεθνής
Πολιτική Οικονομία αποτελεί εργαλείο και αναλυτικό πλαίσιο κατανόησης
των πολιτικοοικονομικών αλληλεπιδράσεων [5]. Στην Ελλάδα, αν και μπορεί
κανείς να εντοπίσει αρθρογραφία και μελέτες που να προσεγγίζουν τα
ζητήματα υπό αυτό το πρίσμα, δεν παρατηρείται μια συνεκτική, συνεπής και
διαρκής εξέταση υπό αυτόν καθαυτόν τον ερευνητικό φακό. Και κυρίως δεν
ήταν εύκολο να βρει κανείς κείμενα που να μην «παρασύρονται» είτε από
την πολιτική, είτε από την οικονομία μεμονωμένα.
Συχνά ακούμε να αναζητείται η θέση και η άποψη της επιστημονικής
κοινότητας σχετικά με όσα συνέβησαν στην ελληνική πολιτική και την
οικονομία. «Που ήταν οι ακαδημαϊκοί όταν κατευθυνόμασταν στα βράχια ;»
λένε πολλοί. Από την άλλη πλευρά, εντός του Κοινοβουλίου και στο δημόσιο
διάλογο έχουν λάβει χώρα έντονες λογομαχίες για τις συνθήκες που
οδήγησαν στα γεγονότα του Μαΐου του 2010. Και συνήθως εκεί είναι που
ξεκινά μια ατέρμονη κουβέντα με στενά κομματικά χαρακτηριστικά, με στόχο
να σχηματοποιηθεί η πίθος της συνολικής ευθύνης και να φορτωθεί σε
κάποια κυβέρνηση, μοιραίως σε κάποια προηγούμενη και όλο παραπίσω. Αυτό
το κλίμα έχει μεταφερθεί και στους πολίτες, στην κοινή γνώμη, που επίσης
αρκετές φορές διέπεται από κομματικές αφετηρίες και ο καθένας υιοθετεί
όσα τον βολεύουν για το συμπέρασμα που έχει εκ των προτέρων αποφασίσει
να υποστηρίξει.
Σε τέτοιου είδους ερωτήματα, το έσχατο καταφύγιο συγκροτημένης
μελέτης παραμένει η ακαδημαϊκή κοινότητα. Για να προσπαθήσει με
μεθοδολογικά αναλυτικά εργαλεία να δώσει απαντήσεις, να ρίξει φως και να
θέσει μια σειρά εμπεριστατωμένων αναλύσεων στη διάθεση όλων.
Το βιβλίο «Η Ελληνική Πολιτική Οικονομία 2000-2010: Από την ΟΝΕ στον
Μηχανισμό Στήριξης», που επιμελούνται ο Παντελής Σκλιάς, Καθηγητής του
Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου
Πελοποννήσου, και ο Σπυρίδων Ρουκανάς, Λέκτορας του Τμήματος Διεθνών και
Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, έρχεται να καλύψει
ακριβώς αυτό το κενό. Να φωτίσει την δεκαετία 2000 – 2010 που έχει
αποτελέσει αντικείμενο σοβαρών αντεγκλήσεων, και να θεμελιώσει με
επιστημονικό αναλυτικό πλαίσιο την «Ελληνική Πολιτική Οικονομία» ως ένα
διακριτό ερευνητικό αντικείμενο εντός της ευρύτερης θεώρησης της
διεθνούς και ευρωπαϊκής πολιτικής οικονομίας.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Πραγματικά νομίζω ότι ο συλλογικός αυτός τόμος θα προσφέρει πολλά
όχι μόνο στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, όχι μόνο στους φοιτητές αλλά
και τους φτασμένους επιστήμονες για την κατανόηση των αιτιών της κρίσης,
αλλά θα αποτελέσει ίσως και την βάση πάνω στην οποία θα στηριχθούν και
παραπέρα δημοσιεύσεις εντός της Ελλάδος και στο εξωτερικό, πάνω σε ένα
θέμα το οποίο θα απασχολεί για πάρα πολλά χρόνια, ίσως και για δεκαετίες
την επιστημονική κοινότητα και τους οικονομολόγους», είπε μεταξύ άλλων ο
Παναγιώτης Ρουμελιώτης, ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου
Αθηνών και Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της Τράπεζας Πειραιώς κατά την κεντρική
παρουσίαση του βιβλίου από τις Εκδόσεις Λιβάνη στο Εμπορικό και
Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών στις 13 Νοεμβρίου 2014 [6].
«Τα κεφάλαια του βιβλίου φιλοδοξούν να αναδείξουν τους κύριους
παράγοντες που διαμόρφωσαν την ελληνική πολιτική οικονομία. Σημείο
αφετηρίας της παρούσας μελέτης είναι η ένταξη της χώρας μας στην
Οικονομική και Νομισματική Ένωση, καθώς αυτή οδήγησε στην περαιτέρω
ενσωμάτωση της Ελλάδας στις δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα επιμέρους
κεφάλαια του συλλογικού τόμου αναλύονται οι κίνδυνοι, οι ευκαιρίες και
οι λανθασμένες επιλογές που πραγματοποιήθηκαν μετά την ένταξη της χώρας
μας στην ΟΝΕ, σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον», είπε ο
Σπυρίδων Ρουκανάς στην ίδια εκδήλωση.
Για τον Παντελή Σκλιά, η συγγραφή ενός τέτοιου βιβλίου, έχω την
αίσθηση ότι αποτελούσε μια ακαδημαϊκή εκκρεμότητα που ήρθε η ώρα να
τακτοποιηθεί. «Πέρα από τη Νέμεση και τη σωτηρία» ήταν ο τίτλος του
εναρκτήριου άρθρου που υπέγραφε μαζί με τον Νικόλαο Τζιφάκη, Επίκουρο
Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών
Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, στο συλλογικό τόμο που
επιμελήθηκαν, «Greece's Horizons: Reflecting on the Country's Assets and
Capabilities» και που εκδόθηκε το 2013 [7]. Σε αυτό το βιβλίο κατά
κύριο λόγο καταγράφεται η αντίστροφη πορεία, δηλαδή μια πρόταση διεξόδου
και ευκαιριών για την Ελληνική Πολιτική Οικονομία μετά την θύελλα. Η
συστηματική, όμως, μελέτη της δεκαετίας που καθορίζεται από την είσοδο
στην Ευρωζώνη μέχρι το πρώτο Μνημόνιο του 2010, παρέμενε σε αναμονή.
«Η Ελληνική Πολιτική Οικονομία κατά την περίοδο που εξετάζεται (2000 –
2010) χαρακτηρίζεται από μια σειρά επιχειρημάτων αποσπασματικού
χαρακτήρα, που αξιοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό για να αιτιολογήσουν
συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές. Τα αποκαλούμε «αποσπασματικού
χαρακτήρα» διότι επικεντρώνονται στο νούμερο της μεταβλητής, χωρίς όμως
να επιχειρείται ανάλυση των συνθετικών χαρακτηριστικών που την
προσδιορίζουν», υπογράμμισε ο Παντελής Σκλιάς στην προαναφερθείσα
εκδήλωση παρουσιάζοντας τους λόγους για τους οποίους γράφτηκε το βιβλίο
«Η Ελληνική Πολιτική Οικονομία 2000-2010».
Εδώ αναδύεται μια ακόμα διάσταση που συνήθως διέτρεχε την μελέτη της
πολιτικής και της οικονομίας στην Ελλάδα. Αυτή δεν είναι άλλη από την
συχνή απομόνωση του αριθμού προκειμένου να στηριχθεί μια θέση, είτε για
να εξωραϊστεί μια κατάσταση, είτε για να δικαιολογηθεί κάποιο ακραίο
μέτρο που έπρεπε να παρθεί σε δημοσιονομικό επίπεδο, κυρίως μετά την
ένταξη στον Μηχανισμό Στήριξης. «Οι αριθμοί κρύβουν πίσω τους
ανθρώπους», λένε πολλοί, για την «αμείλικτη αλήθεια των αριθμών» μιλούν
άλλοι. Όμως, η Πολιτική Οικονομία επιφέρει το συγκερασμό τέτοιων
θεωρήσεων και ειδικά αυτό το βιβλίο συμπυκνώνει αρμονικά πλήθος έγκυρων
αριθμητικών δεδομένων, ποσοστών και πινάκων, δημοσιονομικών και
τραπεζικών απεικονίσεων, εμπεριστατωμένων οικονομικών αναλύσεων και
αναλυτικών εργαλείων αποτίμησης πολιτικών χωρίς να αγνοεί τις κοινωνικές
διαστάσεις και το πολιτικό στερέωμα που μεταβλήθηκε αποφασιστικά.
Άλλωστε, το βιβλίο αυτό, εκ της φύσης και της σύνθεσης των συγγραφέων
των κειμένων που περιλαμβάνει, επιβάλει την διεπιστημονική προσέγγιση. Ο
συνδυασμός διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων, όπως της πολιτικής
οικονομίας, των διεθνών οικονομικών σχέσεων, της ευρωπαϊκής πολιτικής
οικονομίας και της διεθνούς πολιτικής οικονομίας, αποτελεί απαραίτητο
εργαλείο για να κατανοηθούν οι πολύπλοκες σύγχρονες δομές της παγκόσμιας
οικονομίας.
Η συνεισφορά του γνωστικού αντικειμένου της πολιτικής οικονομίας
επικεντρώνεται στην παραδοχή ότι η οικονομική επιστήμη αποτελεί μια
κοινωνική επιστήμη η οποία είναι ιδιαίτερα περιοριστική, καθώς επιχειρεί
την κατανόηση της σύγχρονης οικονομίας εντός ενός αυστηρά
μαθηματικοποιημένου πλαισίου. Η μηχανιστική προσέγγιση στην κατανόηση
της παγκόσμιας οικονομίας είναι ιδιαίτερα περιοριστική σε ένα διεθνές
οικονομικό περιβάλλον που γίνεται ολοένα και πιο σύνθετο.
Γι’ αυτό και σε ό,τι αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, δε θα
μπορούσε να αξιολογηθεί η Ελληνική Πολιτική Οικονομία παρά μόνο μέσα από
μια επίπονη προσπάθεια «εξάρτησης διαδρομής», δηλαδή μέσα από την
ιστορική διάσταση της ανάλυσης, με έμφαση στις δύο προηγούμενες
δεκαετίες. Αυτή ακριβώς η διάσταση αποτελεί τη συνεισφορά του βιβλίου
στην ελληνική βιβλιογραφία, στο βαθμό που η προσπάθεια εξήγησης της
ελληνικής κρίσης αγνοεί συνήθως την ιστορική της διάσταση, υιοθετώντας
μια αποσπασματικού τύπου προσέγγιση.
Όπως έχει πολλές φορές εντοπιστεί από αναλυτές, σημαντικό μέρος των
διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας είναι άμεσα συνδεδεμένο
με τις πολιτικές των δεκαετιών του 1980 και του 1990 στην Ελλάδα, τον
πατερναλιστικού τύπου καπιταλισμό αλλά και με τον στρεβλό τρόπο
διαμόρφωσης των κριτηρίων της Συνθήκης του Μάαστριχτ από τα κράτη-μέλη
τής (τότε) ΕΟΚ. Στην συνέχεια, η Ελλάδα πέτυχε την ένταξή της στην ΟΝΕ
βασιζόμενη, ουσιαστικά, στη συναλλαγματική πολιτική, σε μια φαινομενική
βελτίωση των δημοσιονομικών δεικτών και εκμεταλλευόμενη ένα γενικότερο
περιβάλλον «ελαστικότητας» όσον αφορά την ερμηνεία των κριτηρίων
ένταξης. Η διεθνής οικονομική κρίση επέφερε συνέπειες που ήταν
καταλυτικές για τις εξελίξεις στην Ελληνική Πολιτική Οικονομία μετά το
2008, αφού αυτή έπαιξε το ρόλο του επιταχυντή στην εκδήλωση της
ελληνικής κρίσης χρέους, η οποία, τελικά, εξελίχτηκε σε κρίση δανεισμού.
Στα επιμέρους κεφάλαια του συλλογικού τόμου αναλύονται οι κίνδυνοι, οι
ευκαιρίες και οι λανθασμένες επιλογές που πραγματοποιήθηκαν μετά την
ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ, σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό
περιβάλλον.
Είναι ενδιαφέρον και χρήσιμο να διαβάσει κανείς στο ίδιο βιβλίο τον
τρόπο με τον οποίο το ελληνικό τραπεζικό σύστημα απέτυχε να διαχειριστεί
σωστά τον κίνδυνο που δημιουργήθηκε από την ίδια την ραγδαία ανάπτυξή
του και σε άλλο κείμενο να στοιχειοθετείται το ότι η επιθετική θεραπεία
που επιβλήθηκε από τους όρους στήριξης της ελληνικής οικονομίας, μέσω
της εσωτερικής υποτίμησης, αποδείχθηκε πολύ υψηλού οικονομικού και
κοινωνικού κόστους και είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη. Αυτό είναι και το
σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του βιβλίου. Δεν δίδεται στον αναγνώστη
κάποια μονοδιάστατη ανάλυση, αλλά παρουσιάζεται πλήθος στοιχείων που
στοχεύει στην σύνθεση και την πολυεπίπεδη διερεύνηση υπό το πρίσμα μιας
συνεπώς και συστηματικώς υπηρετούμενης διεπιστημονικότητας.
Συνολικά στο βιβλίο υπάρχουν κείμενα 23 ακαδημαϊκών, αναλυτών,
ερευνητών που συγκροτούν ένα συλλογικό τόμο 512 σελίδων στις οποίες
παρατίθεται πλούσια τεκμηρίωση και πλήθος βιβλιογραφικών αναφορών οι
οποίες, με την σειρά τους, μπορούν να βοηθήσουν τον αναγνώστη να
εμβαθύνει ακόμα περισσότερο. Όπως αναφέρουν και οι επιμελητές του τόμου,
«ευελπιστούμε ότι αυτού του είδους η αποτίμηση ξεπερνά τις περιγραφικές
αναφορές που, κατά γενική ομολογία, κυριαρχούν στην ελληνική
βιβλιογραφία για το εν λόγω θέμα. Η συνεισφορά σημαντικών και έγκριτων
συναδέλφων επιστημόνων από ένα μεγάλο εύρος πανεπιστημιακών ιδρυμάτων
της χώρας μάς έδωσε ουσιαστική ώθηση σε αυτή την προσπάθεια» [8].
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη:
Στο πρώτο μέρος αναλύονται οι συνθήκες που επικρατούσαν στην ελληνική
οικονομία πριν από την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ, αλλά και μετά από
αυτήν.
Στο δεύτερο μέρος αναλύεται η δημοσιονομική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας την περίοδο 2004-2009.
Όμως η μελέτη της ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι ελλιπής χωρίς
την παράλληλη αξιολόγηση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και των
συνεπειών της στην ευρωπαϊκή οικονομία. Άλλωστε η διεθνής οικονομική
κρίση τροφοδότησε την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση, που εκδηλώθηκε με δύο
μορφές: Είτε ως τραπεζική κρίση είτε ως κρίση χρέους, με
χαρακτηριστικότερη περίπτωση την Ελλάδα.
Υπό αυτό το πρίσμα, αναλύονται στο τρίτο μέρος του βιβλίου οι
επιδράσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη και στην
Ελλάδα. Η παγκόσμια οικονομική κρίση αποτέλεσε σημείο καμπής για την
ελληνική οικονομία, γιατί ανέδειξε ένα δομικό δημοσιονομικό πρόβλημα, το
ζήτημα του υψηλού δημόσιου χρέους.
Στο τέταρτο μέρος αναλύονται βασικά δημοσιονομικά μεγέθη και ο τρόπος
με τον οποίο αυτά επηρέασαν την ένταξη της χώρας στον Τριμερή Μηχανισμό
Στήριξης.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] A Antoniades, ‘At the Eye of the Cyclone: The Greek Crisis in
Global Media’ in Greece’s Horizons, P Sklias & N Tzifakis (eds), The
Konstantinos Karamanlis Institute for Democracy Series on European and
International Affairs, Springer Berlin Heidelberg, 2013, pp. 11–25,
[accessed 29 June 2014].
[2] M Blyth & C Ban, ‘Austerity vs. Democracy in Greece’, in Foreign Affairs, , 2015, [accessed 27 February 2015].
[3] S O’Grady, ‘9 reasons Greece’s experiment with the radical left is
doomed to failure’, in The Independent, , 2015, [accessed 28 February
2015].
[4] kathimerini.gr, ‘Πώς φθάσαμε στο Μνημόνιο του 2010’, , 2014, [accessed 28 February 2015].
[5] Π Σκλιάς, Σ Ρουκανάς & Γ Μαρής, Η πολιτική των διεθνών και
ευρωπαϊκών οικονομικών σχέσεων, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2012, , pp.
19–27.
[6] Η Ελληνική Πολιτική Οικονομία 2000-2010 - Εκδόσεις Λιβάνης, , 2014, [accessed 2 March 2015].
[7] N Tzifakis & P Sklias, ‘Beyond Nemesis and Salvation: A
Reorientation of the Debate on the Greek Economic Crisis’, in Springer,
Greece’s Horizons: Reflecting on the Country’s Assets and Capabilities,
2013, 1–7.
[8] Σ Ρουκανάς & Π Σκλιάς, Η ελληνική πολιτική οικονομία 2000 -
2010 : Από την ΟΝΕ στο μηχανισμό στήριξης, Αθήνα, Εκδοτικός Οίκος Α. Α.
Λιβάνη, 2014, , p. 479.
